Toelichting: RO&AD Architecten
De West Brabantse Waterlinie werd in 1627 aangelegd door de Staten van Zeeland en Zuid-Holland om de destijds belangrijke vaarroute van Middelburg naar Dordrecht te beschermen tegen aanvallen van de Spanjaarden. De linie omvatte de steden Bergen op Zoom en Steenbergen, en een aantal forten, waaronder het belangrijkste fort, Fort de Roovere en was het eerste landschappelijke verdedigingswerk waarbij inundatie werd ingezet als verdedigingsstrategie. Inundatie is het onderwater zetten van het landschap zodat legers niet meer door het landschap kunnen trekken met hun materieel.
Waterlinie
In de loop van de eeuwen heeft de Linie meerdere keren onder vuur gelegen, onder andere tegen Oostenrijkers, Fransen en Spanjaarden. In het begin van de 18de eeuw werd de waterlinie grondig versterkt door de beroemde vestingbouwer Menno van Coehoorn. Fort de Roovere werd versterkt en verhoogd en er werden meerdere voorwerken aangelegd. De West Brabantse Waterlinie is de enige waterlinie in Nederland waar ooit Bergen op Zoom echt slag is geleverd, meestal succesvol, soms niet.
In 1747 viel de linie en de Stad onder het beleg van de Fransen. In de 19de eeuw werd de linie strategisch afgeschreven. Hij verviel op sommige plaatsen, op andere plaatsen werden de forten afgegraven. De schootsveldenwerden bos of akkerland, liniedijken werden geslecht, watergangen verzandden. Vanaf 2010 is begonnen de linie te restaureren. Bossen zijn van de forten gehaald, grachten zijn hersteld. Vanaf die tijd wordt ook de linie recreatief ontwikkeld.
Landschap
De linie maakt gebruik van hele subtiele hoogteverschillen in het landschap. Dit is mogelijk omdat deze op de rand van de Brabantse Wal ligt, de rand van het Brabantse dekzand. De lage stukken kunnen worden geïnundeerd, op de hoge, en dus defensief zwakke stukken, werden versterkte steden en forten gebouwd. Deze forten zijn zandforten en stonden met elkaar in verbinding met liniedijken, maar ook visueel waren de forten verbonden. Met andere woorden , je kon van het ene naar het andere fort kijken.
Door bebossing en bebouwing is dit visuele contact niet meer mogelijk. Fort de Roovere was een centraal punt in het landschap. De scheiding van inunderen met zoet water en zout water lag hier. Verder lag het midden in de linie, waardoor er vanaf het fort richting Bergen op Zoom en richting Steenbergen kon worden gekeken. In het huidige landschap kan dat niet meer, vandaar dat het plan kwam om juist hier een uitkijktoren te maken om weer over de West Brabantse Waterlinie heen te kijken.
Ontwerp
De hoek van het fort waarop Pompejus staat is gericht naar de vijand. De toren staat precies op die hoek. Door de zijkanten van het fort omhoog te spiegelen, ontstaat een scherpe vorm die wat voorover leunt boven de gracht Hij is daarom ook gesloten aan de buitenkant en open aan de fortzijde. Hierdoor ontstaat aan de binnenkant ruimte voor een informatiecentrum en een openluchttheater voor 225 personen. Om boven de omringende bomen uit te komen moet de toren 25 meter hoog worden boven het fort.
Omdat het fort zelf ook al negen meter boven het landschap zit, torent hij letterlijk 34 meter boven zijn omgeving uit. Vanaf de top kijk je 20 kilometer in het rond en kun je de gehele waterlinie overzien. De gevel is vormgegeven volgens het principe van het Voronoi-diagram, een wiskundig principe waarbij we de driehoeken van de staalconstructie hebben gebruikt om enerzijds de gevel op te delen in te prefabriceren elementen, en aan de andere kant een extra laag aan de gevel hebben toegevoegd om de dominantie van de driehoekstructuur te doorbreken.
Techniek en materiaal
Om het bouwen voor iedereen behapbaar te maken, hebben we gebruik gemaakt van het ‘file-to-factory’ principe. Voor de bouw zijn geen werktekeningen gemaakt, maar is alleen gewerkt met een 3D model. Dit model is door middel van ‘scripts’ rechtstreeks omgezet in een Tekla-model voor de staalfabrikant en in machinetaal voor de CNC freesmachines van de timmerfabriek. Hierdoor ontstonden er een soort Ikea-Billykastpakketten waarin alle elementen gecodeerd werden aangeleverd en die relatief eenvoudig in elkaar konden worden gezet. ook werden deze pakketten zo gescript dat uit het 3D model ook automatisch de montagetekeningen kwamen. De constructie bestaat uit een hybride staal-hout constructie, waarbij de hoofdconstructie bestaat uit gegalvaniseerd staal, en de subconstructie, gevelelementen, trappen en bordessen uit hout. Het gebruikte hout is Accoya. De informatieruimte is geïsoleerd uitgevoerd en bestaat uit houtskeletbouw.
Sociaal systeem
Om dit project voor elkaar te krijgen is er in Bergen op Zoom een de gemeenschap gegroeid die mee heeft gewerkt aan de totstandkoming van Pompejus. Zo is crowdfunding ingezet om particulieren te binden, hebben bedrijven onderdelen van de bouw gesponsord zoals transport of hout, hebben scholen stagiaires geleverd, maar zijn ook organisaties die Pompejus en fort de Roovere in de toekomst willen gaan gebruiken actief geweest om de totstandkoming mogelijk te maken. Doel hiervan was om Pompejus ‘onze toren’ te maken en hiermee te verbinden met de inwoners van de omgeving. Dit is geslaagd niet alleen omdat de toren gebouwd is, maar vooral omdat er al een hele organisatie klaar staat die de toren en het fort de komende jaren gaat programmeren en beheren.
