Het gesloten politieke akkoord is betreurenswaardig. Het compromis dat tussen de Guggenheim Foundation en de Baskische overheid is uitgewerkt, is onevenwichtig van karakter. De Basken hebben hun culturele beleid in handen gelegd van een verlichte avonturier. Ze hebben Guggenheim ongelimiteerde institutionele ondersteuning en buitengewoon genereuze financiering aangeboden in ruil voor het recht in Bilbao een filiaal van dit Amerikaanse museum te mogen bouwen. In dit verband kan ook de mogelijke politieke schade worden genoemd, die verbonden is aan het aanvullen van het eventuele exploitatietekort. Dit betekent dat jarenlang enorme sommen geld zullen moeten worden gefiatteerd ten behoeve van het museum. Het risico is groot dat ieder jaar rond het museum heftige polemieken zullen ontstaan.
Voor de situering van het gebouw in de stad kunnen we daarentegen slechts bewondering hebben. De plaatsing van het gebouw tussen het stadsgrid en de rivier is ongehoord sterk. De manier waarop de bestaande brug bij het museum is betrokken door een toren aan de andere kant ervan te plaatsen, getuigt van een intuïtieve beheersing die iedere beschrijving te boven gaat. De metalen golven van het museum houden geen verband met het regelmatige stadsplan, maar weerspiegelen de rivier en de onophoudelijke verkeersstromen. Hoewel de vormen extravagant zijn, zijn ze al zo vanzelfsprekend geworden, dat we ons niet langer een willekeurig ander gebouw op deze plaats kunnen voorstellen. Zoals het geval is bij iedere grote architectuur, maakt het museum een overweldigend zelf-evidente indruk
Scenografie
Het gebouw kenmerkt zich door een sculpturale esthetiek. Het Guggenheim museum is meer dan een gebouw, het vormt een grote bewoonde sculptuur. Deze wordt ondersteund door een metalen constructie die aan de buitenzijde bekleed is met titanium, glas en kalksteen en aan de binnenzijde met gipsplaten. Door de scenografische plasticiteit ervan komt het dicht in de buurt van de tijdelijke architectuur die gemaakt wordt voor filmsets en toneeluitvoeringen. Hierdoor krijgt het museum een emblematisch profiel en bereikt het zonder enige moeite de status van een stedelijke landmark. De expressionistische interieurs oefenen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op de bezoekers. Als spektakel en als droomfabriek geeft dit museum trefzeker de positie van de kunst in de huidige massasamenleving weer.
Het bouwproces is onberispelijk verlopen. De uitvoering van een in plattegrond en organisatie dusdanig complex bouwwerk vormt een uitdaging op het gebied van techniek en uitvoering. De materialisering van de tekeningen van Gehry vormde een constructief waagstuk, dat noodzaakte tot de inzet van geavanceerde computerprogramma’s en een flexibel bouwproces. Kosten noch moeite zijn gespaard, zoals blijkt uit de materiaalkeuze. Het titanium is gewonnen in Oostenrijk, omgesmolten in Frankrijk, gewalst in Pittsburgh, afgebeten in Groot Brittannië en gesterkt in Milaan. Daarna is het in de vorm van schubben in het werk geplaatst. Bij de functionele opzet van het museum kunnen vraagtekens worden geplaatst. Bij het Guggenheim Museum in New York ontworpen door Frank Lloyd Wright is de verpakking belangrijker dan de inhoud. Gehry heeft eveneens een zodanig sterke vorm gemaakt, dat deze de geëxposeerde werken overschaduwt. Chillida heeft er dan ook vanaf gezien deconcurrentie met de buitenvolumes aan te gaan en Serra plaatste zijn monumentale Serpiente in het midden van de grote zaal voor tijdelijke tentoonstellingen, ten einde geforceerd zichtbaar te zijn. Door de sculpturale vorm zijn de grote zalen dominant. Ofschoon de vleugel die bestemd is voor de permanente collectie doeken meer gangbare formaten kan opnemen, lijkt de rest van het museum bestemd te zijn voor kolossale doeken of installaties.
Onzekere toekomst
Het is sterk de vraag of de architectuur van dit gebouw verdere navolging zal krijgen. Het gebouw is dusdanig uniek, dat het nauwelijks een rol zal kunnen spelen als model of voorbeeld. De sculpturale condities van het gebouw, de ingewikkelde plattegronden en de constructie met een dubbele huid waarin de installaties zijn opgenomen, lenen zich nauwelijks voor de Spaanse context. Het belangrijkste probleem dat in de uitvoeringsfase optrad, vormt een illustratie van de beperkingen van de gehanteerde methode. De titanium-bekleding heeft niet in alle delen dezelfde kleurintensiteit. Dit is een veelvoorkomend probleem dat bij bekledingsmaterialen met standaard-afmetingen wordt opgelost door de delen op een zodanige wijze te vermengen, dat de onregelmatigheden op een homogene manier worden verdeeld. Indien de delen -zoals in het geval van de schubben van titanium- verschillend zijn en ze een vooraf vastgelegde plaats in de huid van het gebouw dienen te krijgen, is dit echter onmogelijk.
De doelstellingen van deze artistieke onderneming zijn vaag. De beslotenheid waarin de eerste onderhandelingen plaats vonden, het gemis aan specificaties in de uiteindelijk afgesloten overeenkomst en de vaagheid van de publieke verklaringen maken het lastig voorspellingen te doen over de toekomst. Uit de tot nu toe verworven kunstwerken en de programmering van de eerste exposities ontstaat het beeld van een conventioneel internationaal, eigentijds museum, waarin de minimalistische verzameling van graaf Panza meer gewicht in de schaal legt dan de moderne meesterwerken van het Guggenheim zelf. Het belangrijkste onderdeel van het museum is het gebouw zelf. Tegelijkertijd doet de ongelooflijke hardnekkigheid waarmee is aangedrongen op de overdacht van de Guernica van Picasso vermoeden, dat de bestuurders uit New York blijkbaar zelf twijfelen aan het vermogen van dit museum om veel publiek aan te trekken.
