Tekst INBO
1. Laat bewoners meedenken
Wees je ervan bewust dat je gaat ingrijpen in de bestaande leefomgeving van mensen. Geef hen daarom de ruimte om hun mening te geven en mee te denken. Daar rollen trouwens vaak heel verrassende en onverwachte uitkomsten uit.
Door die betrokkenheid toe te laten, worden plannen gevarieerder. En zijn mensen uiteindelijk veel blijer met wat ze krijgen. Het plan wordt van hen. Dat eigenaarschap is heel belangrijk. Dit vraagt ook integratie van participatie in alle processtappen. We moeten leren participerend te onderzoeken en ontwerpen.
2. Denk vanuit meerdere schaalniveaus
Opdrachten komen op allerlei manieren bij INBO terecht. De ene keer vraagt bijvoorbeeld een corporatie ons om een analyse voor een hele wijk te maken en vandaaruit een kader te ontwikkelen voor concrete projecten. Een andere keer komt de vraag van ‘onderaf’, bijvoorbeeld van een bewonersvereniging, die ons vraagt om met hen mee te denken hoe zij hun collectieve woonproject in een bestaande buurt kunnen realiseren. Je kunt dan helpen om het initiatief op te schalen en deze mensen te koppelen aan de goede partijen.
De kunst is om die verschillende schaalniveaus te verbinden en daartussen te schakelen. De ruimtelijke opzet speelt een belangrijke rol, maar vergeet in de analyses en voorstellen niet de maatschappelijke dimensie mee te nemen. Het is goed om eerst met elkaar de tijd te nemen en de collectieve opgaven voor een plek in beeld te brengen.
3. Zet passende instrumenten in
Zorg voor een uitgebreide toolbox om per buurt op zoek te gaan naar toekomstbestendigheid en het thuisgevoel. Wijkateliers, wandelingen door de buurt, workshops. Het begin kan een heel open vraag zijn, zoals een corporatie die zich afvraagt: wat willen wij met dit woningcomplex in deze straat? Met die vraag ga je aan de slag en betrek je er andere partijen bij. De gemeente brengt bijvoorbeeld kennis in over de woonomgeving. De bewoners vertellen over hun ervaringen in de buurt. Samen kom je dan tot oplossingen die door iedereen gedragen worden.
4. Werk met een bredere uitvraag
Opdrachtgevers moeten het aandurven om met sociale programma’s van eisen te gaan werken. Ruimtelijke projecten gaan vaak over aantallen en ruimtelijk-technische vereisten: hoeveel woningen, parkeerplekken, fiets- en wandelroutes, verduurzaming, etc. Om de sociale dimensie veel meer op niveau te krijgen, kun je de ontwerpkracht beter inzetten voor een veel bredere uitvraag. Liever dus een programma op buurtniveau met aandacht voor identiteit, gezondheid en leefbaarheid in plaats van vierkante meters bruto vloeroppervlak voor wonen en niet-wonen. Of een programma voor wonen waarin staat hoe mensen willen wonen – waar zij zelf over hebben meegedacht – dan de bekende opsomming van zoveel m2 en zoveel slaapkamers.
Het hele idee dat een woning een middel is voor waardegroei gaat op de helling. Concepten zoals een meergeneratiehof of wooncoöperaties kunnen door hun veel grotere variatie veel gemakkelijker meebewegen met de veranderingen in de tijd. Die flexibiliteit is enorm waardevol.
5. Vergeet efficiency
Laten we afscheid nemen van het systeemdenken waarin efficiëntie voorop staat. Dat systeem begint steeds meer vast te lopen. We weten allemaal dat eenzaamheid een belangrijk maatschappelijk probleem is. Moeten we proberen om dat in geld uit te drukken? Hetzelfde geldt voor een goed doorlopen participatieproces – moeten we dat wel in een financiële opbrengst willen uitdrukken? Er is een paradigma shift nodig: van welvaart naar welzijn, waarin de waarde voor mensen centraal staat.
Co-creatie zoals bij het project Space-S in Eindhoven leidt ertoe dat bewoners zich meer eigenaar voelen van het complex en zich daar ook voor willen inspannen. Eigenaarschap levert op dat mensen zich verbonden voelen met het collectief en met elkaar. In de processen vraagt dit soms om juist even te temporiseren en mensen aangehaakt te houden, in plaats van te streven naar deadlines die het systeem ons stelt en buitenstaanders doet afhaken. De continue dialoog lijkt misschien duurder, maar aan het eind van de rit levert het een beter en duurzamer resultaat op.
Oproep aan opdrachtgevers en de vakwereld
We roepen iedereen op om de sociale waarden en uitgangspunten in bestaande buurten te omarmen.
Trude: ‘Met elkaar kunnen we het verschil maken. Het begint met de bewustwording dat deze buurten – waarvan iedere gemeente er wel een aantal heeft en waarin een groot deel van onze bevolking woont – er echt toe doen.’
Randy: ‘Wil je een betere buurt? Begin bij de bewoner. Zo simpel is het.’
Meer over INBO's visie leren? Kijk danhier.
