Seattle onderscheidt zich in de Verenigde Staten door een sterke nadruk op het publieke belang. De stad is de vestigingsplaats van bedrijven als Boeing, Amazon.com en Microsoft die uitgestrekte productiegebieden beslaan en veel werkgelegenheid bieden. Seattle is tegelijk ook een havenstad die eerder hecht aan een performatieve dan aan een celebratieve architectuur. De bibliotheek sluit hierop aan. OMA heeft volgens eigen zeggen geprobeerd “een architectonische configuratie te vinden, die recht doet aan de schijnbaar divergerende vectoren van de stedelijke cultuur: grunge en Microsoft, een terughoudende manier in het uiten van ambities, een aversie tegen monumentaliteit, een behoefte aan comfort en decorum"1.
De bibliotheek ligt in Downtown Seattle, een gebied met hoofdzakelijk banken, hotels en parkeerplaatsen. Begrensd door Fourth en Fifth Avenue, beslaat ze een volledig stadsblok. De lager gelegen Elliot Bay, die vaak mistflarden de stad indrijft, ligt op een steenworp afstand. Het gebouw speelt sterk in op deze gegevens van plek en context. Het wordt niet geconditioneerd door de laatste, maar vormt ze door een configuratie die van binnenuit is ontwikkeld en die de omgeving van Downtown opbreekt en opnieuw constitueert. Het kernprobleem in een bibliotheek is de verhouding tussen het publieke gedeelte en de boekenopslag. De laatste groeit gestaag, met een tempo dat afhangt van het inkoopbudget.
Verder is de mate waarin onderdelen van de collectie zich sterk uitbreiden of juist krimpen, redelijk onvoorspelbaar. Om deze problemen op te lossen, zijn in Seattle de boeken opgenomen in een apart volume, dat door de architecten een ‘compartiment' wordt genoemd. De vaste onderdelen van de collectie binnen dit compartiment zijn niet ondergebracht op verschillende niveaus of verdiepingen, maar in een doorlopend systeem geplaatst. Deze boekenspiraal (Books Spiral) wordt doorsneden door trappen en is opgebouwd rond een hellingbaan die onder een flauwe hoek vier verdiepingen van het gebouw doorloopt. In deze spiraal zijn de boeken geordend op basis van het ‘Dewey Decimale Systeem’2, dat als motief is ingelegd in de hellingbaan. Het volume maakt deel uit van een systeem van compartimenten met verschillende afmetingen, waarin ook de parkeergarage, de personeelsruimtes, de vergaderruimtes en de hoofdzetel zijn ondergebracht. Terwijl deze meer permanente, niet-publiekgerichte functies in gesloten dozen zijn ondergebracht, is het publieke programma vormgegeven als een open systeem. Dit bestaat niet uit een monumentale ontvangsthal (lobby en trappartij) en dito leeszaal, maar is tussen de gesloten dozen geweven.
Op de verdieping die aansluit op Fourth Avenue, liggen ondermeer de kinderbibliotheek en het auditorium. Met een felgele roltrap die door de doos van de personeelsruimtes steekt, bereikt de bezoeker de ‘woonkamer’ (Living Room). Op het volume met vergaderzalen ligt de ‘mengkamer’ (Mixing Chamber), terwijl de leeszaal (Reading Room) hoog in het gebouw ligt, als een laag tussen de boekenspiraal en de hoofdkantoren. Deze oppervlaktes zijn ingericht als plateaus waarop het publieke leven zich in al zijn gradaties kan afspelen.
Vanaf Fifth Avenue betreedt de bezoeker direct de woonkamer. Ook via de ingang op Fourth Avenue en een roltrap is het mogelijk dit meest publieke gedeelte van het gebouw te bereiken. De ruimte ligt op het zuiden, beslaat drie verdiepingen en herbergt onder andere een café, een winkel, de romans en enkele publieke voorzieningen. Ze biedt bezoekers de mogelijkheid zich snel en eenvoudig te oriënteren op het gebouw en daar hun weg in te vinden. Een roltrap die dwars door de vleugel met vergaderzalen heen steekt, ontsluit het niveau van de mengkamer. Behalve de catalogi en de computers zijn hier ook alle bibliothecarissen samengebracht. Zij verschuilen zich niet langer in eigen domeinen, maar krijgen meer met elkaar te maken, een voor gebruikers gunstige interactie. De inrichting is gebaseerd op een beursvloer, met dien verstande dat hier niet in aandelen, maar in informatie wordt ‘gehandeld’. De leeszaal bevindt zich onder de schuine gordijngevel op het noorden. Omdat ze op de boekenspiraal ligt, kent ze een terrasvormige opbouw.
Fractale ruimte
De dozen of containers lijken in de ruimte te zweven, op hun plaats gehouden door de contextuele krachten die op het gebouw inwerken. De boekenspiraal is bijvoorbeeld zodanig verschoven, dat vanuit de leeszaal uitzicht mogelijk is op Elliot Bay. Om de op de vergaderzalen gelegen mengkamer te behoeden voor te veel zonlicht, is ze buiten de kern gesitueerd. Door deze verschuivingen ontstaat een tussenruimte die dienst doet als openbare ruimte, waar wordt gewerkt en waar ontmoetingen plaatsvinden.
Voor deze opbouw dienden zich de nodige constructieproblemen aan. Voor de parkeerkelder is gebruik gemaakt van een betonconstructie, terwijl voor de bibliotheek een staalconstructie is ingezet. Het gebouw is volledig bekleed met een prismatische glazen gevel die tevens dienst doet als draagconstructie. Op plaatsen waar hoge krachten versterking vereisen, is een verdubbeling van de constructie gerealiseerd. Behalve door de hoeken waaronder ze zijn aangebracht, ontlenen de gevelvlakken hun levendigheid ook aan deze heterogeniteit. Doordat de dozen alle kanten zijn opgeschoven, staan de gevels onder hoeken die bijzonder geschikt zijn om de vrijkomende krachten bij mogelijke aardbevingen op te vangen. De platforms werken zodoende als de spanten van het gebouw. De kern met trappen en liften, die aan het atrium ligt en waar ieder platform op uitkomt, draagt eveneens bij aan de stabiliteit van het gebouw. Compartimenten en platforms zijn intern van elkaar onderscheiden door vloer- en plafondbekledingen, zichtlijnen, licht, kleur en bewegwijzering. Het palet aan materialen varieert van rubber en aluminium tot bamboe, staal en hout.
Nieuw model
Twee jaar geleden opende in Alexandria een nieuwe bibliotheek naar een ontwerp van het architectenbureau Snohetta. Met dit project wil de Egyptische regering het land profileren in het informatietijdperk. Deze bibliotheek is echter eerder een toeristische bestemming dan een publiek kenniscentrum. Ze is geen plek waar onderzoek kan worden gedaan of waar het sociale kapitaal kan worden vermeerderd. Het ontwerp van OMA en LMN is echter een openbare bibliotheek in de klassieke zin van het woord, met vrije toegang tot boeken, internet en educatieve programma’s. De bibliotheek viert de notie van open deuren. Uiteraard staat dit op gespannen voet met de opvattingen van de regering in Washington over veiligheid en de ‘pay-per-view’ modellen die vanuit Hollywood worden aangereikt. De bibliotheek van Seattle is meer dan een bak waaruit naar believen informatie kan worden gevist. Ze is bovenal een communicatiemedium.
De bevreemdende verschijning van het gebouw is daarvan een uitdrukking. De fundamentele deformatie drukt niet meer een essentie uit, maar vloeit direct voort uit de uitvoering van het gebouw. Daarmee geeft ze een nieuwe invulling aan het begrip publiek gebouw. Ook traditionele gebouwen gaan uit van het programma, maar brengen dit onder in een optische organisatie die de bibliotheek onderbouwt. Koolhaas breekt met dit systeem ten gunste van een opbouw waarin de nadruk op de verbindingen tussen de verschillende onderdelen ligt. Dit leidt tot een fractale ruimte, waarin de verschillende massa's in beweging lijken te zijn en de lijnen getuigen van een haast kunstmatige vitaliteit.
1 AMOMA / Rem Koolhaas / &&& / Simon Brown, Jon Link, Content, Taschen, 2004. Zie ook: John Douglas Marshall, Place of Learning, Place of Dreams. A History of the Seattle Public Library, University of Washington Press, Seattle Public Library, 2004.
2 A Story about the Dewey Decimal System of Classification, Complete Library Skills Activities Program by Arden Druce, cited from School Library Journal, February 1 961.
