De Witte Dame in Eindhoven door Bert Dirrix

Door Tamira Tummers - De verbouwing van de voormalige Philipsfabriek aan de Emmasingel roept een bijzonder gebruik op. De ingrepen, die ruimtes met een verrassende overmaat hebben opgeleverd, maken een inspirerende samenwerking tussen de verschillende culturele instituten mogelijk. Tegelijkertijd is het gebouw hecht verankerd in het stedelijk weefsel door visueel te benadrukken dat het opgenomen is in een toekomstige route, die de binnenstad met het achterliggende stadion zal verbinden. Het is echter jammer dat de verandering van de oorspronkelijke roedenverdeling in de gevel het oorspronkelijke verticale karakter gewijzigd heeft in een horizontaal straatgevelbeeld.

Tussen het winkelcentrum van Eindhoven en het PSV-stadion ligt sinds het begin van deze eeuw een groot fabriekseiland dat slechts door werknemers van Philips betreden kon worden. Hierlangs ligt de mooiste en meest stedelijke straat van Eindhoven, de Emmasingel, geflankeerd door twee 30 meter hoge gebouwen, beide van architect Dirk Roosenburg. Aan de oostzijde staat het oude hoofdkantoor van Philips in baksteen en staal uit 1928 en aan de westzijde een fabriek in beton en staal uit 1930. Toen Philips bekend maakte de fabriek te willen verlaten, doopte de Eindhovense kunstenaar Bert Hermes dit laatste gebouw om tot de Witte Dame in de hoop hier een culturele bestemming voor te vinden. Het gebouw heeft zes lagen, en ligt op een strategische plek in de stad. De jarenlange krachtsinspanning is een succes gebleken. Het resultaat vertoont een verrassend behoud van overmaat, wat in deze tijd uitzonderlijk is.
De Eindhovense bevolking heeft een sterke behoefte aan affirmatie van haar verleden. Hier mocht de vertrekkende industrie geen wond achterlaten. De motor van het hele project is echter het gebouw zelf. De gevel is opnieuw geverfd in grijswit. Met het vervangen van de oude stalen kozijnen door aluminium met Thermopane heeft architect Bert Dirrix ook de roedenverdeling veranderd. De verandering komt voort uit enerzijds een vereenvoudiging en anderzijds de behoefte om het gebouw met de nieuwe functie ook een nieuwe aanblik te geven. De basis van de geometrie is weliswaar hetzelfde gebleven, maar de verandering van de verdeling in 5 x 10 kleine ruiten naar 5x3 brede vakken levert over de 150 meter lange gevel een totaal ander straatbeeld op. Ineens staat er nog maar één verticale wand aan deze straat, terwijl het vernieuwde gebouw de richting overneemt van de horizontale verkeersstromen erlangs. Het authentieke karakter van de fabriekstraat is hiermee voorgoed verloren gegaan.

De Witte Dame in Eindhoven door Bert Dirrix
Vloer in het middengebied - Teo Krijgsman

Kolommen en balken verdelen de binnenruimtes in eenheden van 7,20 x 7,20 x 4,60 m. De transparante scheidingselementen van Roosenburg zijn verwijderd. Dirrix heeft het gebouw tot op het bot gestript en alle littekens zichtbaar gelaten. Nieuwe elementen voor ventilatie, kabels en degelijke zijn open en bloot aangebracht. Iedere ruimte loopt van voor- tot achtergevel, waarin de gebruikers hooguit werken met kamerschermen en kasten. Alle onderdelen zijn zo geregisseerd dat ondanks de autonomie van de verschillende partijen het gebouw als één instituut kan functioneren. De Design Academy, het European Design Centre, Philips Corporate Design, de Openbare Bibliotheek en de Mu Art Foundation, zijn geen buren naast elkaar geworden. De belangrijkste programma’s zijn horizontaal georganiseerd en komen uit op het openbare ‘middenmotief’. Hier, naast het dubbele trappenhuis waar ooit mannen en vrouwen apart hun werkplek bereikten, is de skeletstructuur volledig afgebroken, op de opengewerkte betonnen straatgevel na. Op deze plek valt het concept dat bestaat uit het samengaan van kunst, design, informatie, kennis en technologie samen met het architectonische ontwerp. Het middenmotief is 35 x 21 x 25 m. Behalve de lift bevindt zich hier een gemeenschappelijk auditorium, een foyer en op de vijfde verdieping een kolomvrije ruimte voor installaties en conferenties. Iedere verdieping heeft een buitenruimte in de vorm van een royaal balkon of terras. Rood cederhout, gegalvaniseerd staal, roostervloeren en glazen wanden zonder lijst tot aan de vloer verbijzonderen dit gedeelte. De grote vierkante ramen waar ooit de toegang tot het inmiddels gesloopte gebouw naar het trappenhuis lag, versterken de kwaliteit van het openbare deel als interieur. Prima plekken voor een afspraakje. De begane grond is vrijgehouden, er zijn geen deuren maar wel diverse trappen en een roltrap naar de eerste verdieping. Het is zowel een royaal entreeportaal als een onderdoorgang.

De Witte Dame in Eindhoven door Bert Dirrix
Exploded view

Het gebouw wordt ’s avonds verlicht. Voor het middenmotief is aan de straatzijde een rood licht gekozen dat na sluitingstijd de levendigheid van de stroom van bezoekers overdag vervangt. Aan de pleinzijde zijn achter de stalen roosters in de gevel blauw-fluorescerende lampen geplaatst. Onder het plein bevindt zich de parkeergarage afgedekt met een plaveisel van flagstones, stenen trappen en zwerfkeien waar skateboarders de ruimte niet kunnen veroveren. Het plein zal fïbreren als een monument van lichttoepassingen, een openbare ruimte waar het industriële verleden is gekoppeld aan moderne technologie. Vooralsnog is het een (virtuele) openbare ruimte die met alle ontworpen details wacht op een programmering die het voormalige fabrieksterrein in zijn geheel tot een nieuw leven moet brengen.
Een interactieve rode lichtlijn in het wegdek verbindt het oude gloeilampenfabriekje aan de overzijde met het Licht Applicatie Centrum dat aan de westzijde aan het lichtplein grenst. Deze lijn is slechts een deel van de route die volgens de plannen straks vanuit het winkelcentrum tot aan het stadion van psv zal reiken.