Door Nantes stroomt de Loire. Op de rechteroever rijzen de huizen van de stad op uit de helling. Ze vormen een grauwwit stenen front dat uitziet op het eiland van Nantes. Daar, op de andere oever, lagen de werven. Het was een ‘ijzeren stad’. Op de grote bedrijfsterreinen werden tot in de jaren vijftig grote oceaanschepen gebouwd. De industrie was de trots van de stad en garandeerde haar rijkdom. Dit is echter verleden tijd en de laatste werven zijn gesloten. Het eiland is verworden tot een enorm braakliggend terrein. Nu speelt dit gebied opnieuw een doorslaggevende rol. Er zijn talloze plannen voor gemaakt die inspelen op het potentieel voor de toekomstige ontwikkeling van Nantes’ agglomeratie. Op deze oever, tussen oude industriehallen, parkeerplaatsen en verkommerde arbeiderswoningen, bevindt zich het nieuwe Paleis van Justitie dat in juni dit jaar in gebruik genomen is.
Het is zwart. Net iets hoger dan de omliggende bebouwing is het vertrouwd en tegelijkertijd vreemd. Misschien herinnert het onmiddellijk aan de kracht van de allang verdwenen bedrijvigheid op het eiland van Nantes: door zijn kleur, door het materiaal of ook door de precisie en gemakkelijk te begrijpen dimensie van de duidelijk zichtbare staalconstructie. Dat is erg mooi en wellicht ook enigszins beangstigend, aangezien het grote volume in de stad nadrukkelijk aanwezig is. Het gebouw heeft in één klap een allang vergeten . areaal weer zichtbaar gemaakt in de stad. Dit is de eerste openbare plek op het eiland van Nantes, een teken van een nieuw begin. Een zacht hellende, bestrate kade leidt tot onder de grote luifel. Hier is een overgangszone ontstaan, die de bezoeker met slechts weinig middelen ongemerkt losweekt uit het dagelijkse leven van de stad of hem weer daarnaar kan terugvoeren. Onderweg is hij zich maar ternauwernood bewust van de nabijheid van de wet. Als hij zich omdraait en terug kijkt over de rivier, lijkt hij zich nog midden in de stad te bevinden, terwijl hij het Paleis van Justitie allang heeft betreden. Hij is in ‘La Salie des Pas Perdus’ (Zaal der verloren schreden). Dat is de ongebruikelijke poëtische en onverklaarbare benaming voor de vaak pronkerige zalen van de Franse rechtbanken, waar de uitspraken van de zitting afgewacht worden. In Nantes wordt het idee van een dominante orde in één oogopslag duidelijk gemaakt. Hier heerst de stringentie van een raster, de rationaliteit van een systeem dat het gehele bouwwerk doordrenkt. Het nieuwe Paleis van Justitie is een architectuur van de wetmatigheden.
De tovermaat is 8.10 bij 8.10 meter en alle dimensies laten zich onmiddellijk schrijven als een veelvoud of als deel hiervan in het volkomen axiaal-symmetrische gebouw. Zo is de voorhal 16.2 meter hoog en 24.3 meter diep. De hal strekt zich aan de noordzijde 113.4 meter uit over de gehele breedte van het gebouw. Dit zijn indrukwekkende afmetingen, waarvan de werking nog eens versterkt wordt door de materialisatie. In de zwart granieten vloer worden de slanke, zwarte staalkolommen en het zwarte raster van het bovenhangende plafond weerspiegeld.
Toch werken maatvoering en kleurstelling nooit bedreigend. Daarvoor zijn de gevelbekledingen te eenduidig en is de plattegrond te helder. In een fractie van een seconde wordt de organisatie van het gebouw verklaard. In de betonsokkel onder de helling bevinden zich vanzelfsprekend de parkeerplaatsen en technische voorzieningen.
Hierop staan achter verdiepingshoge schermen drie massieve, antracietkleurige kubussen, waarin zich de gerechtszalen bevinden die direct vanuit de voorhal toegankelijk zijn. Kleinere rechtszalen en kantoren liggen achter de kolommen en zijn op het zuiden georiënteerd. Zij zijn door een vrijstaande, gebouwhoge afscherming en een daarvoor gelegen tuin beschermd tegen teveel zonlicht en de directe nabijheid van buren.
Een enorme staalconstructie omvat het totale volume van het gebouw. Hierop heeft Jean Nouvel het kantoor van het gerechtsgebouw als een groot tapijt ontworpen. In een systeem van verdiepingshoge hoofd- en nevendragers zijn strookvormige kantoorvlaktes ingeweven. Deze zijn onderbroken door smalle, langgestrekte patio’s, die een natuurlijke belichting en doorluchting waarborgen. De hierin verwerkte daklichten brengen het daglicht in de onderliggende gerechtszalen en in ‘La Salie des Pas Perdus’. Aan de noordzijde van het dak komt de laatste, representatieve kantoorstrook uit op een royaal terras met uitzicht op de Loire en de gevels van Nantes. Het is daarmee een mooi gebouw geworden.
De bezoeker treedt terug. Enkele ogenblikken later verlaat hij de lift en bevindt zich weer in de ‘La Salie des Pas Perdus’. Een advocaat bergt zijn toga op in zijn aktentas voordat hij het gerechtshof verlaat en gaat eten. Onder de luifel huilt een jonge vrouw ongeremd: het vonnis is uitgesproken. Jean Nouvel had niet de intentie om in dit openbare gebouw de uitbeelding van de publieke macht ter discussie te stellen. De in de loop van eeuwen ontstane symboliek van de macht is voor hem een rijk erfgoed aan tekens, dat niet ongestraft kan worden genegeerd. Het is echter een anachronisme om deze op traditionele wijze toe te passen, zoals dat gebeurt in classicistische gebouwen, hoge overwelfde gangen, op zachte tapijten of onder reusachtige kristallen kroonluchters. Nouvel neemt zich daarom het recht voor om deze symbolen opnieuw te interpreteren: “Ik heb met recht getracht op weloverwogen wijze een juiste architectuur te definiëren”, zegt hij. Het is evident dat in een dergelijke vertaling van de staatsrechtelijke en constitutionele symboliek ook ironie schuil kan gaan. De bloedrode binnenruimte van de rechtzalen en de gouden naambordjes op de rode deuren van de rechters dragen een zweem van opera-achtige theatraliteit. Toch dringt deze zich nergens onaangenaam op de voorgrond. Een Paleis van Justitie is een serieuze opgave want de beslissingen die hier genomen worden zijn geen kinderspel. “De vrijheid is het recht al datgene te doen, wat de wet toestaat”, stelde de Franse staatsfilosoof Charles de Montesquieu 250 jaar geleden al en het is -onder anderedeze zin die op ooghoogte op de grote glazen schermen van het nieuwe gerechtsgebouw van Nantes is gedrukt.
Vertaling Klaske Havik
