Zo toog Floortje Keijzer naar Brussel Schaarbeek, Kessel-Lo en Sint Niklaas waar respectievelijk Mamout Architects, no.ma architecten en Blaf architecten woningen bouwden met hergebruikte materialen. Hoe zoiets eruitziet? Elke woning heeft een eigen, unieke esthetiek volgens Keijzer.
In Den Bosch staat een collectief woonproject dat voor tachtig procent uit hergebruikte materialen bestaat. Afke Laarakker bezocht de coöperatie en sprak architect Jeroen Bergsma van Superuse en toekomstig Boschgaard-bewoner Meindert de Vries. ‘We hebben voor het hele gebouw maar één nieuwe balk gekocht’, vertelt hij haar.
Boschgaard is grotendeels gebouwd met de bewoners. Een ander zelfbouwproject bestaande uit hergebruikte materialen gebouwde woningen, staat in Olst. Fotograaf Frans Hanswijk maakte een beeldessay over de aardewoningen die er staan, gebaseerd op het concept van earthships. De huizen zijn gemaakt van afval en lokale materialen. Floortje Keijzer vraagt zich af: waarom is er nog geen versie 2.0?
Misschien omdat op deze manier bouwen makkelijker is gezegd dan gedaan. Keijzer sprak Jan Jongert van Superuse, Benjamin Robichon van WRK architecten en Hans Hammink van de Architekten Cie. In theorie wordt de urgentie om minder materialen te gebruiken breed gedragen. Maar in de praktijk valt hergebruik vaak duurder uit dan nieuwbouw. ‘Uiteindelijk zie ik vooral dat de markt er nog niet klaar voor is’, concludeert Robichon.
Dat ondervond ook Reinoud Schaatsbergen. Hij zocht drie onderwijsgebouwen op die bestaande betonskeletten gebruikten om er nieuwe scholen in te bouwen: een faculteitsgebouw op de campus van de Universiteit van Twente door Civic Architects, het mbo Nimeto in Utrecht door Maarten van Kesteren architecten en basisschool De Wereldburger in Amsterdam door Moke Architecten. Bouwen met het bestaand casco levert misschien architectonische kwaliteit op, maar maakt de opgave ook complexer en daardoor duurder.
Ook de duurzame ambities van Moke Architecten, MONK architecten en Fiction Factory werden geremd in de realisatie van Hotel Jansen zag Charlotte Thomas. Het doel daar was om 98 procent van de materialen van de voormalige Bijlmerbajes – waar het hotel ligt – te hergebruiken. Onderaan de streep heeft Hotel Jansen tralies als klimrek en een Breaam Outstanding-certificaat op zak. Hoeveel dat waard is? ‘Er is zeker wel het een en ander gelukt, maar persoonlijk vind ik deze toepassing van de tralies greenwashing’, zegt Hade Steenwinkel van Fiction Factory.
Hoe zorgen we er dan voor dat architecten wel écht circulair kunnen gaan bouwen? Hoogleraar privaatrecht en voorzitter Vereniging voor Bouwrecht Stéphanie van Gulijk en architect en medeoprichter van Superuse Jan Jongert betogen dat er een nieuw juridisch raamwerk voor architectenopdrachten moet komen. De uitdaging dat binnen zes jaar de helft van alle materialen en bouwproducten gerecycled, hergebruikt of herbruikbaar moet zijn, is immers een enorme ontwerpopgave.
Jan Willem ter Steege heeft die opgave volledig omarmd. Samen met compagnon Josse Popma ontwierp hij BioPartner 5 in Leiden. Door hergebruik voldoet dat gebouw volledig aan de Parijse klimaatdoelstellingen. Toch is hergebruik van materialen volgens Ter Steege niet het eindstation. ‘De toekomst van de bouw is hybride’, meent hij.
Over de grens zijn nog meer koplopers op het gebied van hergebruik te vinden. Volgens Deense architect Anders Lendager is er geen andere optie dan circulair te gaan bouwen. ‘Bij voorkeur behouden we alles, of het nu gaat om een ongebruikte varkensstal of een gesloten nertsfokkerij’, vertelt hij in een interview aan Kasper Foged.
Om te kijken hoe dat er in werkelijkheid uitziet in Lendagers werk, bezocht Foged kinderdagverblijf De Zwaan in het Deense Gladsaxe. Lendager ‘upcyclede’ een oud schoolgebouw door de materialen daarvan toe te passen voor het nieuwe kinderdagverblijf. Het resultaat is dat de gebruikers gedijen en de kennis over circulair bouwen over wordt gedragen aan een nieuwe generatie, aldus Foged.
Ook het Duitse bureau Lxsy Architekten maakt grote slagen. Gertraud Gerst bezocht de Impact Hub in Berlijn. Volgens haar demonstreert dat gebouw vol gemeenschappelijke en coworking-ruimtes dat het bouwen van morgen vandaag al mogelijk is. Zeventig procent van alle materialen is gerecycled of duurzaam geproduceerd. ‘Zelfs de ventilatiebuizen en radiatoren zijn tweedehands.’
Naast de thematische verhalen zijn ook de vaste rubrieken weer terug in het nieuwe nummer:
- Mevr. De Architect Sanne van Manen: ‘Het is fijn om helemaal zelf zeggenschap te hebben over een project’
- De tekening door Office Overzee: Handmatig vormgeven aan onzekerheid
- Nooit gebouwd: Biopolis door Enrico en Luzia Hartsuyker
- Start-up Walden: ‘Wij willen alleen projecten doen die de wereld beter maken’
- Meubel: Panelen van plasticafval door The Good Plastic Company
- Het eerste huis van Ianthe Mantingh en Patrick Colly
- Materiaal: Leem
- De plattegrond: Transformatie van acht appartementen door Bovenbouw Architectuur
- Nieuw erfgoed: FBA State in Leeuwarden door Abe Bonnema (1978)
- De achterdeur van woongebouw De Warren
- Media en reviews
Columns van Joost Roefs en Vincent Huijbers, Vincent Kompier, Michelle Gulickx en Ariadne Onclin en Robert-Jan de Kort.
