Medio april is het nieuwe museum van Nationaal Monument Kamp Amersfoort (NMKA) in gebruik genomen. In dit straf- en doorgangskamp zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 47.000 gevangenen voor korte of langere tijd achter prikkeldraad gezet. De verhalen werden steeds door gidsen doorgegeven. Nu maken de architectuur en de tentoonstellingen duidelijk wat voor een plek Kamp Amersfoort was.
Het ontwerpteam, bestaande uit architect Jacques Prins (Inbo), landschapsarchitect Cor Geluk (Juurlink+Geluk) en Erik Bär (Tinker imagineers), maakte samen met Willemien Meershoek (directeur NMKA) met het heringerichte gebied en het nieuwe museum de geschiedenis voelbaar: de beklemming, het onrecht en de angst.
De architectuur en het materiaalgebruik verbeelden de sfeer van destijds door het inpassen van verschillende originele elementen. Dit wordt versterkt door de gang vanuit het licht naar het donker en tenslotte weer naar het licht. Het werk vanuit de verschillende ontwerpdisciplines is nauw verweven en geeft een betekenis aan deze plek op een wijze die we (nog) niet vaak zien.
Van nummer tot naam
Indrukwekkende zwart-wit videobeelden schetsen de situatie in het kamp. Een grote routekaart op de muur toont het transport van de gevangenen die kwamen en weer gingen. Zij werden gezien en behandeld als nummer. In de tentoonstelling, ingericht door Tinker Imagineers, in het ondergrondse museum krijgen ze geleidelijk aan weer een gezicht en een naam. Door fotografische beelden op gigantische zuilen maakt de bezoeker kennis met personen die een belangrijke rol in en rond het kamp gespeeld hebben. De lades onder de portretten tonen hun persoonlijke bezittingen, terwijl het persoonlijke verhaal te horen is via een audio device. De portretten lichten op als de lades opengaan en samen met de zwart-wit portrettenwand achter in de ruimte, vormt dit een contrastrijk en indrukwekkend schouwspel.
Reflectie en onrecht
Een centraal ontwerpthema is reflectie: reflectie op de geschiedenis en op de eigen rol in actuele dilemma’s. Dit komt onder meer tot uiting in de architectuur van het nieuwe bovengrondse paviljoen en in het interieur en de tentoonstelling.
Deze legt ook de relatie naar onrecht vandaag de dag. De achterzijde van de zuilen benoemen belangrijke kampthema’s zoals honger, mishandeling en discriminatie; onderwerpen die nog steeds voorkomen. Daarnaast confronteert een sociaal psychologisch experiment bezoekers met ongemakkelijke dilemma’s. Ze ervaren daar de effecten van groepsdruk, autoriteit en vertrouwen.
Voetafdrukken
De ontworpen route voert vanaf de recent verworven originele poort over de binnenplaats, die is omgeven door een stalen lamellenhek. Het pad voert verder langs een maquette van het kamp, langs voetafdrukken die het appèl verbeelden tegenover een beschrijfbare spiegelende wand, naar het entreepaviljoen van het museum.
De uitgang van het museum biedt een verrassend zicht op de tegenoverliggende schietbaan en het monument De Stenen Man. Bezoekers kunnen via het museumcafé naar het bosrijke buitengebied en de schietbaan wandelen of de restanten van een lijkenhuisje bekijken.
Boek
Over Kamp Amersfoort is het bijbehorende boek 'De betekenis van een plek' verschenen. Het boek gaat in op herdenken als ontwerpthema en toont de beladen geschiedenis van deze plek van herinnering. Het boek legt de relatie bloot tussen de geschiedenis, de sporen in het landschap en het ontwerp van het nieuwe ondergrondse museum en het bestaande herinneringscentrum en is gedocumenteerd met kaarten, tekeningen en foto’s. Het boek is te verkrijgen via nai010.publishers.
