Lees ook: ARC17 Architectuur: Zaans Medisch Centrum – Mecanoo
Al twee jaar voor de start van het ontwerp had het ZMC zijn werkprocessen door middel van deze filosofie verbeterd en geanalyseerd aan de hand van vijf waardestromen: acute zorg, kliniek, polikliniek, diagnostiek en planbare zorg. Je ondergaat als polikliniekpatiënt een ander proces dan als klinische of acute zorgpatiënt. Om tot een ontwerp te komen visualiseerde Mecanoo deze processen in een aantal stappen zonder nog in plattegrond of indeling te denken. Zo zijn ze inzichtelijk gemaakt voor iedereen. De eerste stap is het visualiseren van een soort lappendekens; waar in het gebouw bevinden zich in een ideale situatie de processen van elke waardestroom? Dit is nog abstract en in grote lijnen. Dan zie je dat die processen elkaar overlappen. Zo wordt in meerdere stromen een operatiekamer gebruikt. Vervolgens is het traditionele programma van eisen met functies en vierkante meters opgeknipt en op de schema’s van de vijf waardestromen gepositioneerd. Daarmee ontstond een duidelijk beeld van welke functie bij welke waardestroom hoort.
Lees ook: Processen centraal in het Zaans Medisch Centrum van Mecanoo
Werkreferenties
Onderdeel van het LEAN-proces is dat je werkconferenties hebt met de afgevaardigden van elke waardestroom. Dit betrof onder meer dokters, verpleging, staf en de raad van bestuur. Hun is gevraagd naar de relaties en nabijheidseisen tussen de verschillende functies. Deze kregen een prioriteit van een tot vier toegekend. De relatie tussen spoedlift en operatiekamer heeft bijvoorbeeld prioriteit één.
Bij elke ontwerpkeuze is geredeneerd vanuit het toevoegen van waarde voor de patiënt en het voorkomen van verspilling. De afgevaardigden dienden soms specifiek vanuit hun waardestroom te redeneren en soms vanuit het gehele ziekenhuis. “Door zo te discussiëren wordt voorkomen dat de ene afgevaardigde meer inspraak heeft dan een andere. De focus op patiënt en proces leidde zo tot een schema waarin langzaam duidelijk werd welke functie waar moest zitten”, aldus Van der Wal.
Mock-ups
Na het VO begeleidde een Amerikaanse LEAN-professional een werkconferentie, waarna een serie workshops werd georganiseerd door het ZMC en Vitaal ZorgVast. In zes weken werden in een grote loods vijftien een-op-een situaties gebouwd om met patiënten en de staf doorheen te lopen. In elke opstelling zijn zeven ‘flows’ nagebootst, van patiënten en staf tot informatie en afval.
Hiermee konden zaken naar boven worden gehaald die efficiënter leken te kunnen of omgedraaid moesten worden om processen te verbeteren. “Als architect denk je wel te weten hoe een bed draait of hoe een rolstoel beweegt. Als je daar echt staat met patiënten in bedden, zie je ‘het kan toch slimmer zo’. Voor ons was het dus erg leerzaam. Maar zeker ook voor medewerkers en patiënten die het lastig vinden tekeningen te lezen, werkt de mock-up zeer effectief”, licht Van der Wal toe. Alle inzichten leidden tot een upgrade van het VO.
Healing environment
Mecanoo ontwierp zowel het gebouw als het interieur. In het ZMC hebben de meeste verpleegkamers een balkon of toegang tot de patio. Alle wachtruimten krijgen daglicht, je wacht nooit op een stoel voor de deur van de dokter.
Lees ook: Mecanoo ontwerpt Zaans Medisch Centrum
Kleuraccenten en grafiek op vloeren en wanden verhelderen de routing. De balies en afdelingsentrees worden met houten bekleding herkenbaar gemaakt. Volgens Van der Wal gaat het naast een healing environment ook om een supporting environment, dus een goede omgeving voor zowel patiënt als medewerker. “Ik zeg vaak dat het gewoon gaat over goede architectuur. Het gaat om daglicht, je weg vinden of je thuis voelen, maar als we scholen ontwerpen denken we hier ook over na.”
Omdat het ZMC de LEAN-filosofie wilde toepassen, gold het zinnetje “ja, maar zo doen we het altijd” niet. Hierdoor kon Mecanoo alles bevragen en met een frisse blik naar proces en ontwerp kijken. De centrale binnenstraat is ontworpen als het hart van het ziekenhuis, hier vindt het meeste wachten plaats. Je komt binnen in een grote lichte ruimte met vides en daklichten. Met een grote diversiteit aan zitmeubels zijn verschillende plekken gecreëerd. “Wij hebben veel ervaring met publieke gebouwen, uiteindelijk is het ziekenhuis ook een publiek gebouw. Dat verdient de kwaliteit van een theater of bibliotheek”, aldus Van der Wal.
Lees ook: Zaans Medisch Centrum – Mecanoo
