In de Nederlandse woningbouw wordt op dit moment sterk ingezet op het particuliere opdrachtgeverschap. Gek genoeg gaat daarbij nauwelijks aandacht naar de sociale praktijken die zich in het wonen afspelen. Nieuwe woonprogramma’s ontstaan door minimale verschuivingen in de dagelijkse routines van het wonen. Hieraan gaat het huidige beleid echter voorbij. De vergissing lijkt te zijn dat men het wonen opnieuw denkt te kunnen regelen via verkavelingsplannen, terwijl achter de rooilijnen wensen opbloeien, informatie binnenkomt en machten werkzaam zijn die zich hiervan vrijwel niets aantrekken.
De Nederlandse catalogusbouwers blijken als geen ander in staat te zijn om het ideaal van de eengezinswoning met een tuin uit te buiten. Dit bouwen op vrije kavels is de meest consequente exploitatie van een fantasie waarbij recombinante karikaturen worden verkocht als ultieme utopieën. Een alternatief hiervoor biedt de woningbouw van Architectenbureau Marlies Rohmer in Vijfhuizen. In dit plan wordt de woningbouw gezien als een veld of een gebied waarop de conventies van de architectuur worden geconfronteerd met de uiteenlopende conventies van het alledaagse leven.
Vijfhuizen maakt deel uit van de Haarlemmermeer. Ten zuiden van het dorp is door Liesbeth van der Pol een uitbreiding ontworpen, die ingeklemd ligt tussen de bestaande dorpskern en de Zuidtangent, de snelle busverbinding tussen Haarlem en Schiphol1 De huizen zijn gegroepeerd in acht verschillende blokken of woonvlekken die aan uiteenlopende architecten zijn toegewezen. De woonwijk moet een dorps karakter krijgen. Tot de kenmerken daarvan rekent Marlies Rohmer het informele karakter, de doorzichten, de gelaagdheid van de verschillende kavels achter elkaar, de sprongen in de rooilijn en de schaalverschillen.
Als uitgangspunt voor de bebouwing heeft Rohmer gekozen voor het type van de stolpboerderij. Deze wordt echter niet als droomhuis aangeboden, maar getransformeerd in relatie tot het sociale milieu dat het kader vormt voor deze mutaties. Door de architect zijn vier typen huizen ontwikkeld, die corresponderen met de verschillende categorieën die in het programma zijn onderscheiden. Naast de vrijstaande woning als dure koopwoning zijn dat de twee-onder-één-kapwoning en de vier-onder-één-kapwoning, die respectievelijk als middeldure koop- en de premiekoopwoningen op de markt zijn gebracht. De sociale huurwoningen zijn ondergebracht in een apart, veel groter volume. De vier typen zijn vervolgens vermengd op de twee diepe blokken die aan Rohmer in Vijfhuizen zijn toegewezen.
De volumes vormen samen een consistente reeks. Door ze te clusteren in verschillende combinaties is het mogelijk om op effectieve wijze de schaal van de buurt te manipuleren. Een belangrijk aspect daarbij is de relatie tot de wijdere omgeving. Dit wordt onderstreept door het schaalverschil tussen de koopwoningen en de eenheid waarin steeds zestien huurwoningen zijn ondergebracht. De laatste is door de architect opgevat als de kerk van de nieuwe woonbuurt. Ook de situering van de volumes als coulisses achter elkaar versterkt het dorpse karakter. De woningen vormen zo een dorp in een dorp. Op het niveau van het blok zelf is sprake van een zelfde manipulatie van schaal en vorm, die tot uiting komt in de situering van de huizen ten opzichte van elkaar en de sterke sculpturaliteit van deze mutanten. Dit spel in schaal en vorm wordt versterkt doordat de daken en de gevels van de verschillende volumes zijn bekleed met leisteen.
Een andere vraag die in dit plan wordt beantwoord, is hoe het collectieve wonen vorm kan krijgen. In alle huizen ligt de woonkamer aan de open gevel die is uitgerust met een grote, glazen pui. De overige gevels van de volumes zijn betrekkelijk gesloten. De glazen gevels krijgen steeds een andere oriëntatie en gerichtheid. Dit versterkt de privacy van de bewoners, maar regelt tevens op effectieve wijze de afstand die de bewoners tot het collectieve binnengebied innemen. Dit wordt versterkt door de forse kaders waarmee Rohmer de open gevelvlakken inlijst. Deze waren aanvankelijk gedacht in aluminium profielen, maar zijn uiteindelijk uitgevoerd in kunststof.
