Harm Tilman (1954, Rotterdam) is auteur, docent, moderator en zelfstandig redacteur op het gebied van architectuur en stedenbouw. Tot 2021 was Harm hoofdredacteur van het de Architect. Daarvoor werkte hij o.a. als coördinator en docent stedenbouwkunde aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam.
2013 wordt gekarakteriseerd door tal van drama's: een record aantal faillissementen in de bouw, een groeiende cultuur van consumentisme, een diep gevoel van onmacht in de architectuur en op de valreep een heel licht herstel van vertrouwen in de economie. In 2013 ontstond onder architecten echter ook het besef dat de architectuur nieuwe richtingen in begint te slaan en dat alternatieven voorhanden zijn voor de toekomst die ons voor ogen staat. Het jaar kent voor mij dan ook de nodige hoogtepunten. Wat volgt is mijn overzicht hiervan.
Als JP je vader is, mompelde mijn buurman, dan begin je niet met een schone lei, of je dat nu wilt of niet. Afgelopen woensdag nam Maarten Kloos afscheid in de Brakke Grond, de man die vanaf 1986 ARCAM heeft geleid, een van de meest succesvolle architectuurcentra die ons land heeft gekend. Zoals Arcam was, zo wilde ieder zichzelf respecterend architectuurcentrum in het land worden.
In welk jaar het was, weet ik niet meer. Het moet rond de eeuwwisseling zijn geweest. Een architectenbureau uit Utrecht had me gevraagd een studiereis naar Parijs voor te bereiden. Deelnemers waren betrokken ambtenaren, ontwikkelaars, politici, projectleiders en vakgenoten bij de ontwikkeling van Vinex locatie Leidsche Rijn. In Parijs voegden zich ook twee raadsleden van Groen Links bij het gezelschap. Om iedere schijn van belangenverstrengeling te vermijden kwamen zij met de trein.
Sinds 2008, het jaar waarin de crisis in economie en bouw tot uitbarsting kwam, is 2013 verreweg het akeligste jaar. Dit jaar is sprake van een harde shake out, gedicteerd door de economie. Wie zich niet aanpast aan de nieuwe realiteit, is gezien. Afgelopen weken vielen er gelukkig ook een paar positieve tekenen van herstel in de architecten branche te noteren.
Toen ik in de jaren zeventig bouwkunde studeerde aan de TH Delft, was informatie een schaars goed. Ik herinner me nog heel goed de opwinding die ik voelde toen Jean Leering in Eindhoven de tentoonstellingen Bouwen 20 - 40 (1971) en De Straat. Een vorm van samenleven (1972) organiseerde. En in die zelfde tijd keken we iedere twee weken uit naar TABk, niet lang daarna Wonen TA/BK, het activistische blad van Ruud Brouwers. Dat mechanisme bleef heel lang bestaan en was de kurk waarop later bijvoorbeeld ook bladen als Archis en de Architect dreven.
In de jaren zeventig leerde ik Aldo van Eyck kennen, een begenadigde maar ook dwarse architect. Een omdenker, zouden we nu zeggen, maar bovenal een genereus man. Zo vertelde hij me eens dat hij wenste net zo goed over kunst te kunnen schrijven als John Berger wiens boek 'Ways of Seeing' destijds veel opzien baarde.
Onlangs publiceerde het FD een bijlage over de opmars van de vrouwelijke ondernemer. Wat blijkt? Vrouwelijke ondernemers zijn nog steeds sterk ondervertegenwoordigd: op één miljoen ondernemers is slechts een derde vrouw. Ook vertelt Nancy McKinstry, de CEO van Wolters Kluwer, dat ze bij haar eerste publieke optreden door een journalist werd aangesproken op haar kleding, iets wat een man nooit zou zijn overkomen.
Afgelopen vrijdag bezocht ik samen met stagiaire Marieke de Vries en de Eindhovense blogger Jan van Vlerken woongebouw IJburg 46C van Mike Korth en Gus Tielens. Deze Amsterdamse wijk is weliswaar een Vinexlocatie, maar de ingreep is allerminst een invuloefening. Door het gesloten bouwblok niet af te sluiten, maar een woongebouw met een verhoogd plein te maken, is een project met allure ontstaan.
Eind vorig jaar werd in Amsterdam de door Alcoa gesponsorde Architect van het Jaarprijs in de categorie Small terecht toegekend aan Zus. Het bureau mag zich volgens de Wet op de Architectentitel echter geen architect noemen. In een bijtend commentaar concludeerde de architect Alex Jager dat door dergelijke initiatieven "de architectentitel langzaam van binnenuit om zeep wordt geholpen".
Architecten werken voor unieke opdrachtgevers, op unieke locaties en binnen een unieke context. Dat is voor de komende jaren in de sterk gekrompen markt voor veel architecten het wenkend perspectief. De komende jaren zullen ze vooral huizen op maat bouwen, toegesneden op individuele woonwensen, is de verwachting.
