De Knoopkazerne in het centrum van Utrecht stamt uit 1989. Het voormalige hoofdkwartier van de Koninklijke Landmacht is ingrijpend getransformeerd tot gecombineerd kantoor- en vergadercentrum voor de rijksoverheid. Het bestaande complex werd deels gesloopt, het resterende deel werd getransformeerd en uitgebreid met nieuwbouw.
In opdracht van consortium R Creators met daarin Strukton, Ballast Nedam en Facilicom vervaardigde cepezed het architectonisch ontwerp. Het bureau werkte samen met Fokkema & Partners Architecten, die meedacht vanuit het interieur. Rijnboutt was betrokken bij het project voor het stedenbouwkundig ontwerp.
Transformatie en nieuwbouw
Het oorspronkelijke complex kenmerkte zich door een geprononceerde schakering van volumes met variërende hoogten en verdiepingsafmetingen alsook meanderende gevels met een rookglazen zonwering. In de herontwikkeling zijn ingrijpende aanpassingen gecombineerd met gedeeltelijke sloop, nieuwbouwuitbreiding en een volledig nieuwe stedelijke inbedding over meerdere hoogteniveaus.
Boven de fietsenstalling is een verhoogd plein gekomen dat door het gebouw wordt afgeschermd van de Croeselaan. Het plein staat in directe verbinding met een loopbrug naar de perrons van Utrecht Centraal. De transparante en dubbelhoge plint bevat algemene functies als de entreezone, een café, restaurant en aanlandwerkplekken en zorgt daarmee voor een levendig straatbeeld.
De bestaande bouw van twaalf verdiepingen behuist alle kantoorfuncties. De kenmerkende achthoekige betonkolommen zijn vol in het zicht gelaten. Verwijdering van de vele binnenwanden heeft geresulteerd in meer licht, lucht, openheid en transparantie. In de bestaande bouw zorgen speciaal voor het project geëngineerde hybride plafondeilanden dat daar geen verlaagde plafonds meer nodig zijn. Ondanks de beperkte verdiepingshoogte kon zo een grote ruimtelijkheid worden bereikt.
Ritmiek
Het vergadercentrum bevindt zich in een uitbreiding met acht hoge verdiepingen. De nieuwe en bestaande bouw verenigen zich in een transparant atrium en een transportzone met liften en trappen. De oorspronkelijke betonkolommen, afgewisseld ,met nieuwe constructieve elementen en duidelijk zichtbare trappen en verdiepingsvloeren vormen een dynamisch schouwspel. De aangrenzende pauzepleinen en gastwerkplekken staan in open verbinding met het atrium. Voor een aangename rust zijn de vergaderzalen juist meer van het atrium afgekeerd.
Het nieuwe huid van het complex heeft een verticale geleding en is als een schil rondom de bestaande structuur heen gelegd. De ritmiek van de gevel bindt de verschillende onderdelen van het gebouw samen tot één geheel. Inhammen in de oorspronkelijke gebouwcontour vormen door de nieuwe gevel hoge vides en zorgen voor ruimtelijke kwaliteit.
Het verschil tussen nieuwbouw en transformatie en verschil in functie creëren variaties in het ritme van de gevel. De verticale belijning ter plaatse van de kantoren wordt gevormd door stalen sandwichpanelen, afgewisseld door met stalen lamellenroosters afgedekte spuiluiken die aan de buitenzijde zichtbaar zijn.
Interieur
Het intieme karakter van de originele constructie zorgt voor tegengewicht met de grote open ruimtes. De ingetogen kleuren en simpele vormen van het interieur creëren een rustig beeld. Verder speelt de buitenruimte een belangrijke rol in het interieur. Bomen zijn geïntegreerd in het ontwerp, laten binnen en buiten in elkaar doorlopen. Herkenningspunten in de stad zorgen voor oriëntatie in het complex. Boven de koffiebar prijkt een installatie van Studio Drift, subtiel in beweging reflecteren ze licht waardoor ze als vogels lijken rond te vliegen.
Duurzaamheid
Duurzaamheid is een zeer belangrijk aspect van het ontwerp. Het komt onder meer tot stand middels een optimaal hergebruik van de bestaande bouw, een hoge mate van flexibiliteit, natuurlijke ventilatie en bijvoorbeeld de toepassing van triple glas, gekeurde materialen en een deels groen dak. Een groot oppervlak aan zonnepanelen, gebruik van de cumulatieve massa van de bestaande betonbouw en een energiesysteem gebaseerd op recirculatie en warmteterugwinning zijn net als automatische aanwezigheidsdetectie voor het licht en CO2-meting voor de klimatisering belangrijke andere aspecten.
Opening
Op donderdag 17 mei is het Rijkskantoor De Knoop officieel in gebruik genomen. Annet Bertram, directeur-generaal Rijksvastgoedbedrijf, Ruud Peters, directeur bcfd, Debbie van Noort, directeur Strukton Integrale Projecten en Piet Brittijn, projectdirecteur Ballast Nedam verrichtten de openingshandeling in aanwezigheid van onder andere Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal belastingdienst, Hans Gennissen, voorzitter Algemeen Bestuur Faciliom Group, Mariska Plomp, directeur SSO CFD en historicus Herman Pleij.
