Type in het algemeen
Het reeds vele malen becommentarieerde project van Verhoeven mocht, naar het oordeel van de auteurs, in deze serie niet ontbreken.
Het betreft een in vele opzichten uitgesproken oorspronkelijk ontwerp waarbij tegemoet is gekomen aan de wens, dat bij in serie te bouwen koopwoningen de a.s. bewoners mede bepalen hoe de woningindeling uiteindelijk zal worden. Het ontwerp is qua omvang en hoofdindeling door de architect opgezet. Maten en ligging van de hoofdwoonruimte zijn vaste gegevens. De wijzigingen betreffen de afmetingen van garage, keuken, overige sanitaire vertrekken en drie nevenvertrekken. Daarenboven kan van een deel van de gang en/of de badruimte een stuk afgenomen worden ter vergroting van één of meer vertrekken of om de keuken direct vanuit de woonruimte toegankelijk te maken. Het grondpatroon van de woningindeling wordt gevormd op een aantal vierkanten. Er is een sterke eenheid tussen de opzet van de woning als zodanig en de verkaveling. De totale woning — inclusief garage — is ontworpen op een vierkant met een zijde van 10,82 meter buitenwerks gemeten.
Deze vierkanten zijn twee om twee geschakeld en onderling gekoppeld door garages, met de lengte-as evenwijdig aan de diagonaal van het vierkant. Het ontwerpstramien van de woningen bestaat ook uit identieke vierkanten. Vierkant en diagonaal zijn in de vormgeving sterk bepalend geweest; de diagonaal komt ook weer terug in de detaillering van de bestrating. Een indruk van monotonie — op zichzelf niet ondenkbaar bij het herhalen van een ontwerpprincipe — ontbreekt hier geheel. Wellicht hangt dit samen met de kleine schaal van het project. Het is ook bereikt omdat de schaal, in de zin van onderlinge verhoudingen, goed gekozen en dus menselijk is. Uit de reeds voltooide woningen blijkt, dat er gebruik gemaakt wordt van de geboden mogelijkheden om een eigen stempel te drukken op de woningindeling.
Verkaveling, vormgeving, indeling en afwerking geven deze woningen een geheel eigen karakter. Het is een woning voor de liefhebbers, voor hen die iets anders willen dan het traditionele rijenhuis, maar zich financieel geen extravagante oplossingen kunnen veroorloven.
Uiterlijk en verkaveling
Deze aspecten zijn op een voor Nederland ongebruikelijke wijze behandeld. Wanneer men de woningen nadert, vallen de donkere kleur van de dakbedekking en de glazen „uitkijkposten" op de daken ogenblikkelijk op. De rangschikking van de woningen rondom een pleintje heeft tot gevolg, dat men aan deze zijde van de woning altijd wordt geconfronteerd met de garages, de voordeuren en de daarnaast gelegen vertrekken van de omwonenden.
Voortuinen zijn er niet, wel achtertuinen waarin gedeelten met weinig en met wat meer privacy. De meander- of carrévormige rangschikking van de woningen wordt onderbroken door telkens twee garages in de hoeken te plaatsen en wel zo, dat de gevel van woning en garage een hoek van 135° vormen. Voorts valt op dat in deze semi-bungalows veel glas is toegepast tot laag boven de vloer. Rondom zijn 11 buitendeuren aanwezig. Hierbij zijn de twee deuren in de garage niet meegeteld.
De deuren bestaan voor een groot deel uit glas. In de ernaast gelegen glazen puien zijn uitzetramen aangebracht. De gegeven rangschikking van de woningen brengt tevens gunstige en minder gunstige situaties ten opzichte van de bezonning met zich mee.
Vermeldenswaard zijn de scheidingsmuurtjes vóór de garages. Hierdoor wordt de privacy tussen de woningen versterkt. Inkijk van het ene woonvertrek in het andere blijft daarom beperkt. Hetzelfde is aan de andere zijde bereikt door het laten verspringen van de garages.
Begane grond
Entree
De enigszins uitstekende dakconstructie geeft geen beschutting tegen regen of wind buiten bij de voordeur. De entree is vrij klein gehouden. Direct naast de voordeur is een kapstoknis tussen de gevel en de meterkast. De twee deuren ter weerszijden in de korte gang geven toegang tot de woonruimte en de keuken. De derde deur is veelal afsluiting en tevens toegang tot het gedeelte van de woning waarin het sanitair en de slaapkamers zijn gesitueerd. In een enkele plattegrond geeft deze deur direct toegang tot een vertrek en is er slechts een korte gang langs de sanitaire ruimten die dan niet meer direct vanuit de entree bereikbaar zijn.
Woonruimten
De woonruimte van ca 40 m2 valt op door verschillende facetten. De vorm is ontstaan omdat in één van de kwarten van een vierkant, met een zijde van bijna 7 meter, een wand is geplaatst evenwijdig aan een diagonale lijn. Tegen deze muur, die de scheiding tussen woonruimte en garage vormt, ligt de rechte trap die naar het vertrekje boven de garage leidt. De woonkamer heeft aan de beide zijden, grenzend aan de schuine wand, een gevel met veel glas, waarin deuren de toegang naar buiten vergemakkelijken. Aan de voorzijde is een directe inkijk bij de buren verminderd door een uitstekende muur tussen de garages. Behalve de afmetingen en de vorm van de plattegrond valt de zichtbare balkenconstructie van het dak op. De schuin naar boven lopende lijnen van het plafond geven het vertrek een extra dimensie. Bovendien is er een visuele relatie met het vertrek boven, zodat de totale beleving van deze woonruimte zeer prettig is. De in donkere of lichtere tinten gebeitste balken geven een rustiek karakter aan het totaal.
De meubileringsmogelijkheden zijn bijzonder gunstig, mede door de besloten hoek tegenover de trap. Een doorkijk ontbreekt en de belichting wordt als gunstig ervaren: dit is mede een gevolg van de belichting via de „torenkamer". Deze laatste ruimte, gelegen boven de garage, vormt een surplusruimte voor diverse activiteiten. Daarmee is tegemoet gekomen aan een bij vele bewoners bestaande behoefte aan een tweede woonvertrek. Door zijn ligging is er afstand tot de woonruimte, door de visuele relatie is er echter een betrokkenheid op elkaar, die tevens de ruimtelijke werking in de woonkamer ten goede komt. Het is denkbaar dat sommige bewoners de glazen wand tijdelijk of permanent afsluiten.
De keuken
Ook de keuken wijkt af van het gangbare type in Nederland, zowel wat de vorm als de toegepaste materialen betreft. Naar de huidige maatstaven is de keuken, met een vloeroppervlakte van 6 m2 klein. Er is weinig werkvlak bij het hoekaanrecht en de opbergcapaciteit is onvoldoende. In enkele plattegronden is er niet voldoende gebruiksruimte vóór het fornuis. Rekening houdend met het feit dat een koelkast geplaatst moet worden, blijft er in de keuken geen plaats voor de vaatwasmachine over, tenzij ingebouwd onder het aanrecht. Voor een eetgelegenheid is geen adequate ruimte aanwezig. De keuken heeft veelal geen directe verbinding met de woonruimte, maar is er wel dichtbij gelegen.
De keukendeur ligt recht of vrijwel recht tegenover de woonkamerdeur op een gangbreedte afstand (± 100 cm). Het is echter mogelijk de keuken rechtstreeks met de woonkamer te verbinden, hetgeen tevens enige ruimtewinst voor de keuken oplevert. Hierdoor is de rechtstreekse verbinding tussen de entree en de slaapkamersector, inclusief het sanitair, verbroken. Door de ligging van de keuken aan de voordeurzijde, aan het „binnenplein", heeft men contact met het gebeuren buiten. Bij sommige situeringen van woningen blijft dit beperkt tot een blik op het plein, bij andere wordt tevens een uitzicht op de straat geboden. Werkende voor het aanrecht is in alle keukens het gezicht van buiten afgewend.
Gunstig is de loopafstand tot de voordeur en de mogelijkheid dat leveranciers niet behoeven om te lopen om hun waren bij de keuken af te leveren.
De overige vertrekken
Het is mogelijk de afmetingen en de toegankelijkheid van deze vertrekken af te stemmen op de individuele behoeften. Veelal zijn de drie overige vertrekken bestemd tot slaapkamer en vanuit de gang bereikbaar. Er zijn ook woningen waarbij één of twee vertrekken ruimer van afmetingen zijn door de gang als zodanig te laten vervallen. Deze ruimtewinst heeft tot gevolg dat vanuit deze kamers een directe verbinding bestaat met de woonruimte en dat de sanitaire ruimten slechts via deze woonruimte te bereiken is. Het al of niet waarderen van deze situatie hangt af van de persoonlijke voorkeur bij het afwegen van de voor- en nadelen.
Het sanitair
Ook hier liggen verschillende mogelijkheden. In enkele varianten liggen de keuken en de overige sanitaire ruimten naast elkaar, in andere woningen liggen deze ruimten verspreid. In het laatste geval liggen badkamer en w.c. tussen twee kamers in de slaapsector. De afstand tot de woonruimte en de keuken is dan wat groter. De oppervlakte van de kleine wc is net voldoende. Vorm en afmetingen van de badruimte zijn in enkele plattegronden zodanig, dat ruimschoots plaats is voor een royale douche, een wastafel en een wasmachine of wascombinatie.
Er is ruimte om eventueel een ligbad te installeren i.p.v. een douche. Een ligbad èn een douche zou mogelijk zijn ten koste van de ruimte voor een wasmachine. In andere plattegronden is er slechts ruimte voor een douche en een wastafel. Deze verkleining van de badruimte levert dan enige winst voor één slaapvertrek op. Een adequate plaats voor een wasmachine ontbreekt in deze plattegronden.
De garage
Ook de afmetingen van de garages kunnen verschillen. Indien van twee naast elkaar gelegen garages de ene dieper (langer) is dan de andere ontstaat meer privacy t.o.v. de buren inde achtertuin.
De garages zijn aan de achterzijde voorzien van een raam en een deur en kunnen indien gewenst een kamerfunctie krijgen. De afmetingen zijn 2,60 m breed en 4,50 m diep of 5,80 m. Er is geen directe verbinding tussen de garage en de woning.
Kastruimte en centrale verwarming
De toepassing van een hete luchtverwarmingssysteem brengt met zich mee dat radiatoren en convectoren ontbreken. Mede daarom is het toepassen van glas — ook in de dakkoepel — en veel deuren mogelijk.
De woningen hebben, met uitzondering van de keuken, de kast onder de trap en de meterkast, geen door de bouwer meegeleverde kasten. Dit is in overeenstemming met de gehele conceptie om de bewoner vrij te laten. De oppervlakte en de muurvlakken in de vertrekken laten plaatsing van losse kasten ook toe. De kast onder de trap zal dienst doen als werkkast (berging stofzuiger, schoonmaakmateriaal e.d.)
Totaalindruk
We hebben hier te doen met een type dat totaal afw ijkt van de tot dusver besproken moderne vormen van eengezinsrijenhuizen. Begrijpelijk, want deze woningen hebben een bebouwd grondvlak van ca. 115 m2, terwijl dit van de meer traditionele tot dusver besproken typen ca. 60 m2 bedroeg. Van de aldus geboden (maar je moet er maar op komen) gelegenheid is virtuoos gebruik gemaakt, om een geheel eigen leef en woonklimaat te scheppen.
Knap — van de ontwerper — en sympathiek — van het bouwbedrijf — is, dat deze zo afwijkende woningen tot stand zijn gekomen voor een prijs die — gezien de verkoopprijzen van nieuwbouwwoningen en de grondkosten — zeker niet extravagant is. Wel is het zo, dat voor een gelijke prijs in dezelfde periode vaak woningen met een iets grotere inhoud tot stand j zijn gekomen. Maar het geheel eigene en de ruimtewerking zijn ook wel w at waard. En ook een eengezinshuis in deze prijsklasse met de gemakkelijke onderlinge bereikbaarheid van de vertrekken als in een flat.
De vraag blijft of de charmes minder zouden gaan aanspreken bij herhaling van d it type op zeer grote schaal.
In elk geval heeft de Stichting Nieuwe Woonvormen onder wiens auspiciën dit project tot stand is gekomen, met dit ontwerp een goede greep gedaan.
Commentaar van de architect
Het is erg prettig, dat de ontwerper gelegenheid tot discussie geboden wordt. Natuurlijk moet bij de bespreking van deze woningen wel voorop staan, dat het uitgangspunt bij het ontwerpen en realiseren afw ijkt van wat helaas nog als normaal wordt beschouwd. Deze woningen zijn opgezet voor mensen die voor een bepaald soort gemeenschapsleven voelen. Er is gezocht naar een eigen karakter, een eigen inbreng en vooral naar een optimale vrijheid op een klein maar intensief benut stukje grond. Het motief was zowel binnen als buiten een inspirerende omgeving te creëren voor de bewoner. Alleen het hoofdstramien is opgezet, de details zijn door de bewoner zelf aan te brengen.
Met de opmerkingen in uw artikel kan ik mij verenigen. Verbeteringen zouden inderdaad kunnen worden aangebracht, maar niet voor deze koopsom. De keuken b.v. is inderdaad erg klein. In een nieuwe, nog te bouwen serie van deze woningen wordt de keuken veel groter. Maar de prijs van deze woningen ligt, mede door deze en enkele andere veranderingen, ook hoger. (Koopprijs ± ƒ 80.000,-. Red.)
Het primitieve, veelal onbewerkte materiaal is bewust gekozen. Het gebeitste hout blijkt zowel binnen als buiten een praktische oplossing. Daar de huizen tamelijk laag zijn kan eventueel ook het buitenwerk met een minimum aan kosten door de bewoner zelf worden onderhouden. Bij d it grote aantal buitendeuren zal men wellicht denken aan tocht en inloop van kinderen. In de praktijk staan de deuren niet allemaal tegelijk open. Wel schept het een maximum aan individuele bewegingsvrijheid.
Eén aspect van deze woningen is in het artikel onvermeld gebleven. Er is nl. bij de bouw van deze woningen gezocht naar een beïnvloeding van de klimatologische factoren. Door de woningen op deze manier te rangschikken zijn er pleintjes ontstaan, waardoor men minder last heeft van de wind en er zijn leefbare plaatsen vrijgekomen voor de kinderen. In vergelijking met de meeste nieuwbouwwoningen is er relatief weinig glas en veel wand, (de koepel in het dak zorgt voor een overvloedige belichting) en de geringe hoeveelheid glas in de buitenmuur waarborgt een meer stabiele temperatuur in de woning.
Jan Verhoeven, architect
Lees ook: 1Woningen in Hoevelaken door Jan Verhoeven (1978/2)
