Er is een enorme behoefte aan woon- en werkruimten, maar door een combinatie van rentestijging, materiaalkosten, trage procedures, gebrek aan personeel en strengere regelgeving stagneert het aanbod. Tegelijk komt ook voor de bouwsector de deadline van het klimaatakkoord van Parijs steeds dichterbij, terwijl beslissende stappen om de doelen van het akkoord te halen achterblijven. Bij iedereen groeit het besef dat het klimaatneutraal en in balans met het ecosysteem moet. Maar kan dat ook allemaal? Zit bouwend Nederland in een spagaat? Wat, waar en hoe gaan we echt toekomstbestendig bouwen?
M4H als testcase
Met de naderende vaststelling van het bestemmingsplan komt bouwen in Merwe-Vierhavens (M4H) in Rotterdam steeds dichterbij: een stedelijke inbreiding en transformatie die net zo groot is als het hele Rotterdamse stadscentrum. De verwachte voltooiing van de ontwikkeling van M4H valt samen met het jaar waarin de wereld de doelen van het Parijs Akkoord gehaald moet hebben: 2050. Een goede testcase dus om in beeld te brengen hoe de verschillende transities zich tot elkaar verhouden en van invloed zijn op de ontwikkeling van een heel stadsdeel.
Onderzoek naar hoopvol toekomstbeeld
Door de grote maatschappelijke opgaven zoals materiaaltransitie, energietransitie, klimaatadaptatie, circulariteit en regeneratie van ecosystemen te koppelen aan de planontwikkeling van M4H in Rotterdam, onderzoeken Cityförster, De Urbanisten, Group A, Carbonlab, HCVA, KeileCollectief en Studio Adams een hoopvol toekomstbeeld voor de bouw in Nederland met het ruimtelijk raamwerk voor M4H in Rotterdam als testcase. Dit onderzoek wordt tentoongesteld in het Keilepand van 15 juni t/m 15 september met de titel ‘Hoe willen wij bouwen M4H 2030’.
Tweehonderd jaar bouwen
Om de complexiteit van transities te onderkennen, wortelt de tentoonstelling in de filosofie van het langetermijndenken (Roman Krznaric). De tentoonstelling spant zich daarom langs een tijdlijn van tweehonderd jaar, ongeveer zeven generaties van 1900 tot 2100. Door honderd jaar terug en honderd jaar vooruit te kijken, ontstaat het gevoel van urgentie, medeplichtigheid en eigenaarschap.
Binnen de tijdlijn wordt een aantal mijlpalen uitgelicht zoals 1901 (woningwet), 1970 (Club van Rome), 2030 (Masterplan Merwe-pieren gerealiseerd en start bouw Keilekwartier) en 2050: het moment waarop zowel M4H als de doelen uit het Parijs Akkoord gerealiseerd moeten zijn. Dwars op de tijdlijn worden verschillende thema’s in beeld gebracht. Van landschap (bodem, water en ecosysteem) naar stedenbouw (leefomgeving en lifestyle) en via architectuur (integraal gebouwontwerp) naar materiaal (lokaal-globaal, synthetisch & samengesteld-circulair & biobased). Deze matrix geeft inzicht in de ontwikkeling van de Nederlandse bouwtechniek- en cultuur.
Integraal prototype 2050
Klimaatverandering en CO2-uitstoot zijn nu actueel en de planvorming van M4H illustreert dat 2050 voor onze sector relatief dichtbij en tastbaar is. Als we in 2050 klimaatneutraal en regeneratief willen bouwen en leven, dan moeten we daar nu proactief naartoe werken. GROUP A’s denktank CARBONLAB heeft daarom samen met Aveco de Bondt, DGMR, Lüning-ABT en De Urbanisten de vraag onderzocht wat er met de kennis van nu al kan.
‘Prototype M4H 2050’ is een hoogstedelijk gebouw in 2050 dat moet voldoen aan een ambitieus Programma van Eisen (PVE). Zo is het gebouw solid (kan eenvoudig van functie veranderen), Paris-proof, klimaatpositief, WENG en heeft het een absoluut minimum aan complexe technische installaties. Het gebouw is gezond voor mens en dier en zodanig ontworpen dat het sociale interactie stimuleert. Twee uitgewerkte concepten beantwoorden ieder op eigen wijze dit ambitieuze PVE:
Concept ‘Built to Last’
Dit gebouw moet op locatie integraal minimaal 300 jaar mee kunnen gaan en maakt daarvoor gebruik van stevige zware materialen. De daarmee gerealiseerde thermische massa speelt een hoofdrol in het creëren van een comfortabel binnenklimaat. De materialen zijn te winnen en te produceren binnen een straal van 100 kilometer van de locatie. Er wordt mede daarom ingezet op snelle vezels als kalkhennep en op maximaal hergebruik van bestaande reststromen.
Concept ‘Footloose’
Dit bouwsysteem gaat minimaal 150 jaar mee, is volgens de circulariteitslagen van Stewart Brand volledig de- en remontabel en kan zo indien nodig van locatie wisselen. De positieve eigenschappen van hout en andere biobased materialen worden maximaal ingezet om een comfortabel binnenklimaat met zo min mogelijk technische ondersteuning mogelijk te maken. De materialen zijn te winnen en te produceren binnen de hele EU.
Klimaatscenario’s
Deze concepten worden tevens getoetst door ze in te passen in verschillende klimaatveranderingsscenario’s op een concrete locatie in M4H. Deze ontwerpoefening illustreert hoe met de kennis van nu Paris-proof ambities gehaald kunnen worden. Hoe dit tot heel verschillende oplossingen kan leiden en welke kansen dit voor de bouwsector en Nederland in petto heeft.
Dit artikel is gesponsord door Group A – Carbonlab.
